حضانت در لغت به معنای پروراندن، پرستاری، دایگی و تیمارداری و در اصطلا‌ح حقوقی عبارت است از نگهداری مادی و معنوی طفل توسط کسانی که قانون مقرر داشته و قائم به ارکان زیر است: ۱- حضانت مخصوص ابوین و اقربای طفل است و میان اقربا رعایت طبقات ارث نمی‌شود. ۲- به موجب ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است. ۳- حفظ مادی (جسم) و تربیت اخلا‌قی و معنوی طفل مناسب با شؤون او ۴- اهلیت قانونی برای حضانت طفل. از نظر قانونی حضانت به معنای مواظبت و نگهداری و مراقبت از حال صغیر است که غالباً برعهده پدر و مادر می‌باشد؛ چراکه از نظر محبت و علا‌قه نسبت به فرزند سزاوارتر از دیگری هستند. قانون مدنی هم از این امتیاز قانونی استفاده کرده و در ماده ۱۱۷۱ آورده است:
حقوق و تکالیف زیر از لوازم حضانت است:
۱- تربیت طفل: پدر و مادر در صورت قدرت و استطاعت در حدود توانایی خود باید به تربیت فرزندان خود بپردازند. (ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی)
۲- تنبیه طفل: ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند؛ اما به استناد این حق نمی‌توانند او را خارج از حدود تأدیب، تنبیه نمایند.(ماده ۱۱۷۹ قانون مدنی)
۳- اطاعت طفل: در مقابل هر حقی یک تکلیف هم وجود دارد. بر این اساس قانونگذار در ماده ۱۱۷۷ قانون مدنی فرزند را مکلف نموده که مطیع پدر و مادر خود بوده و در هر سنی که باشند، به آنها احترام گزارد.
«صدور رأی به حضانت افراد کبیر فاقد وجهه قانونی است.» رأی شماره ۱۱۵ مورخ ۸ مهر ۱۳۷۱ شعبه ۷ دیوان عالی کشور
حضانت طفل با چه کسی است؟
مطابق ماده ۱۱۶۹ اصلاحی مصوب ۱۳۸۲ مجلس شورای اسلامی و تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام قانون مدنی برای حفاظت و نگهداری طفلی که والدین او جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند، مادر تا سن ۷ سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است. این قاعده مربوط به زمانی است که پدر و مادر هردو در قید حیات باشند، والا در صورت فوت یکی از آنها حضانت برعهده کسی است که زنده می‌باشد. «چنانچه مادر متعهد تأدیه مخارج اطفال ذکور شود، با این قید که تا زمان رشد و بلوغ آنان پدر، اطفال مزبور را از مادر مطالبه نکند، این تعهد و قید به نفع مادر بوده و مانعی است برای پدر در مطالبه اطفال و بر این موضوع دلا‌لت ندارد که در صورت صرف‌نظر مادر از قیدی که به نفع او شده، باز هم ملزم به نگهداری اطفال باشد.» حکم شماره ۳۶۳ مورخ ۸ خرداد ۱۳۳۴ شعبه ۴ دیوان عالی کشور (مجموعه متین، قسمت حقوقی، ص ۱۵۵)
در ماده ۱۱۷۳ اصلاحی مصوب ۱۱ آبان ۱۳۷۶ قانون مدنی آمده است: «هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلا‌قی پدر و مادری که طفل تحت حضانت آنهاست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلا‌قی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا قیم او و یا رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.» موارد زیر از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلا‌قی هریک از والدین است:
۱- اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار
۲- اشتهار به فساد اخلا‌قی و فحشا
۳- ابتلا به بیماری‌های روانی به تشخیص پزشکی قانونی
۴- سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به روی آوردن به مشاغل ضداخلا‌قی مانند فساد و فحشا، تکدی‌گری و قاچاق
۵- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.
از این ماده چنین استنباط می‌شود که شخصی که مکلف به نگهداری طفلی است، به واسطه عدم لیاقت یا فساد اخلا‌قی شایسته حضانت نمی‌باشد. «حضانت با وجود شرایط قانونی، حق مادر است نه اولویت.» حکم شماره ۲۵۵۱ مورخ ۲۱ آبان ۱۳۲۱ شعبه ۶ دیوان عالی کشور (مجموعه متین، قسمت حقوقی)
تکالیف والدین در مقابل فرزندان خود از دیدگاه قانون:
یکی از مهم‌ترین وظایف پدر و مادر، حضانت و تربیت فرزندان و حرفه‌آموزی به آنها تا حد امکان، فراهم آوردن وسایل تحصیل و مواظبت در اموالشان است، به‌گونه ای که بیکار و مهمل نمانند. در ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی هم تصریح شده است: «ابوین مکلف هستند در حد توانایی خود به تربیت اطفال خویش برحسب مقتضی اقدام کنند و نباید آنها را مهمل بگذارند.»
برابر این ماده پدر و مادر تکلیف دارند تا آنجا که برایشان امکان‌پذیر است، به تربیت و تأدیب فرزندان خود اهتمام نموده و در این‌خصوص اهمال ننمایند و از آنجا که فرزندان سرمایه‌های آینده جامعه می‌باشند، باید در حفظ و تربیت آنها به نحو صحیحی اقدام کنند و هرگاه از آنان خطایی سر زند، به تنبیه و ملا‌متشان بپردازند؛ البته تنبیه نمودن فرزندان نباید از حدود قانونی فراتر رود. در ماده ۱۱۷۹ قانون مدنی به همین امر تصریح شده و آمده است: «ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند؛ اما به استناد این حق نمی‌توانند طفل خود را خارج از حدود تأدیب، تنبیه نمایند.»
از مفهوم ماده مذکور استنباط می‌شود که این تنبیه صرفاً برای جلوگیری از انحراف فرزند اعمال می‌شود و از این ح
مطالب مرتبط
- بایدها و نبایدهای وکالت بلاعزل در قانون
- شاه صاحبی در گفتگو با روزنامه جهان اقتصاد : ثبت ازدواج صغار و اطفال بدون مجوز دادگاه ممنوع !
- شروط ضمن عقد یا سند ازدواج به روایت قانون
- آیا شوهر می‌تواند همسرش را از اشتغال به کار منع کند؟
- حق انتخاب مسکن و محل زندگی زن در زندگی مشترک
- عقد رهن و فروش مال مرهونه
- آیا موکل حق عزل وکیل خود را دارد ؟
- بایسته های حقوقی نفقه و تمکین
- مطالبه سرقفلی بر مبنای قانون موجر و مستاجر مصوب ۱۳۷۶ و ۱۳۵۶
- تغییرات قانونی در سرپرستی کودکان
